Historische panden

Op de foto hiernaast zie je het Veerhuis aan het begin van de 20e eeuw vanaf de overzijde van de Compagnonsvaart. Wat opvalt is de bovenetage op het gebouw. 

Op deze etage was een zaal waar feesten en partijen werden gehouden. Bekend is het grote feest wat in februari 1887 in de zaal werd gehouden ter ere van de nieuw gebouwde Openbare Lagere School verderop aan de Herenweg. 

In 1917 is deze bovenetage afgebroken om verdere verzakking van het gebouw te voorkomen.

Het Veerhuis is vermoedelijk rond 1830 gebouwd en heeft tot 1914 een functie als café/loge

In 1905 poseert de familie Gorter trots voor hun nieuwe huis aan de huidige Vosseheer dat opnieuw een bestemming als bakkerij en café heeft.

Maar liefst drie generaties Gorter waren uitbater van het café. Jan Jannes Gorter was de eerste uitbater van rond 1850 tot 1895. Vervolgens nam Isaäc Jans Gorter het over tot 1932. Jan Gorter was uitbater tot 1979.

Café Gorter was een bekend café waar van alles georganiseerd werd. Er waren onder andere openbare verkopingen, dansavonden, toneelvoorstellingen en ledenvergaderingen. Het is na een latere ver

Verscholen in een bosstrook aan de zuidkant van de Wandelbos staat de Klokkebei. De Klokkebei is een vakantiehuis en is eigendom van de Vereniging tot behoud van de Klokkebei. De leden van de vereniging zijn allen directe nazaten van de familie Gorter die in 1928 een perceeltje tegen de Wandelbos aankochten en daar de Klokkebei lieten bouwen.   

Dit waren de kinderen van Hendrik en Sabilla Gorter die in het pand op de hoek van tegenwoordig de G.W. Smitweg en de Herenwal ( Logement De Groen ) een bakkerij hadden. Op zoon Wiebe na waren de meeste Gorters uit Donkerbroek vert

Nadat in 1912 de nieuwe Gereformeerde kerk gebouwd was, verrees aan de Herenweg in 1925 op de hoek van de Kerkereed tegenover de kerk een prachtige pastorie waar de dominee in kwam te wonen.

De nieuwe pastorie was ontworpen door de plaatselijke architect Melle Oenes Meek (1888-1962), zoon van Oene Melles Meek (1855-1921) die de kerk tegenover de pastorie ontworpen had. Ook hij was in deze regio in die tijd een bekende architect.

De pastorie deed dienst tot 1974. Toen was de kerkelijke gemeente van mening dat de pastorie te veel onderhoud nodig had en dat een grondige renovat

De Hartholtplaats is waarschijnlijk de meest beeldbepalende boerderij van Donkerbroek. Met zijn centrale ligging bij de brug in het midden van het dorp komt de boerderij op vele foto's en ansichtkaarten voor.

De boerderij is waarschijnlijk  rond 1859 gebouwd naar een ontwerp van architect Melle Oenes Meek (1813-1879). De familie Hartholt heeft generaties lang op de boerderij geboerd. Rond 1838 was Hillebrand Hartholt vanuit Kollum naar Donkerbroek gekomen. Of hij opdracht voor de bouw heeft gegeven, is  onbekend maar feit is wel dat zijn kleinzoon Hillebrand Johannes H

Op de foto hiernaast zien we het toenmalige woonhuis van de familie Meek aan het begin van de Herenweg. Zij waren een vooraanstaande architectenfamilie in Donkerbroek en omstreken.

Het pand is omstreeks 1857 gebouwd. In dat jaar vestigde Melle Oenes Meek zich vanuit Ureterp in Donkerbroek. Zijn zoon Oene Melles en kleinzoon Melle Oenes junior zetten zijn bedrijf voort.

Melle Oenes junior verkocht de woning in 1934 aan fouragehandel Teijema en slagersfamilie De Jong en verhuisde zelf naar Leeuwarden.  

In de jaren hierna raakte het statige woonhuis steeds me

In 1700 werd de Hervormde Gemeente te Donkerbroek zelfstandig op voorwaarde dat er voorzien werd in een goede pastorie. Anno 2023 kan worden vastgesteld dat daar goed in werd voorzien.

De pastorie zoals deze er nu staat, is rond 1700 gebouwd aan de Herenweg aan het Oosteinde van Donkerbroek. Uit onderzoek is gebleken, dat de balken in huis afkomstig zijn van bomen die gekapt zijn in 1696 in Noorwegen en Noord-Duitsland. Het koetshuis en de consistorie naast het huis zijn in de 19e eeuw gebouwd.

De pastorie heeft in de afgelopen eeuwen diverse opknapbeurten ondergaan, waarond

Het Witte Huis heeft in de afgelopen eeuw vele gedaantewisselingen ondergaan. Op de foto hiernaast zien je hoe het toenmalige hotel-restaurant er rond de jaren zeventig van de vorige eeuw uitzag. 

In de periode van 1913 tot 1964 ontwikkelden twee generaties van de familie Lingsma hun café door tot een goed lopend hotel-restaurant. Met name de gunstige ligging aan de N381 zorgde voor een forse ontwikkeling van het bedrijf.

Het bedrijf stond in de volksmond bekend als café Lingsma. Er werden vele activiteiten georganiseerd zoals dansavonden, toneelspelen, hu

Huize Ontwijk staat naast de Wandelbos en de sportvelden aan de rand van Donkerbroek aan de voormalige N381 langs de vaart. 

Huize Ontwijk in zijn huidige vorm is rond 1846 gebouwd door Remilius Lucius Fruitier de Talma (1812-1884), rijksontvanger der belastingen, nadat hij het oude landhuis van zijn vader Sjoerd Gerhardus Fruitier de Talma (1772- 1857), die ook rijksontvanger der belastingen was, had laten afbreken. Het eerdere landhuis was in 1819 gebouwd, iets achter het huidige Ontwijk. Huize Ontwijk is gebouwd in neo-classistische stijl, wat in die periode in de mode was.<

In 1845 brandde het oude gebouw op de hoek de G.W. Smitweg en de Herenwal af en verrees het gebouw op de foto hiernaast met daarachter een grote schuur. Er was een winkel en een herberg in het gebouw en in de schuur een weverij met blauwververij.

In 1854 kocht Folkert de Groen het pand voor 2.360 gulden. Hij en later zijn zoon Hillebrand maakten de herberg tot een goed lopend logement.

Zoveel logementen bij elkaar zorgde echter ook voor spanning onderling. Hillebrand werd in 1891 veroordeeld tot 10 gulden boete of 5 dagen hechtenis omdat hij zijn buurman van het Veerhuis opz

Op de foto hiernaast zien we het voormalige posthuis van Donkerbroek met daarnaast de aangebouwde trochreed en de postkoets. De foto is van 1925. 

De contouren van het gebouw zijn tegenwoordig nog vaag te herkennen. Helaas zijn de bovenetage van het voormalige hotel en de trochreed verdwenen.

Donkerbroek lag al vanaf 1731 aan de postkoetsroute van Groningen naar Lemmer en was halverwege de reis een belangrijke pleisterplaats voor de postkoets. Reizigers konden de benen even strekken en de paarden werden in de trochreed verzorgd.

Naast Posthuis had het gebouw ook

In 1952 zorgde een grenscorrectie er voor dat het voormalige tolhuis op Petersburg van de gemeente Opsterland overging naar Ooststellingwerf.
In de eerste helft van de vorige eeuw zag de woning er nog zo uit. 

Tot begin 20-ste eeuw had het een functie als tolhuis. Over de weg stonden twee grote tolhekken die door de tolgaarder geopend werden als er tol was betaald. Het tolgeld werd door de gemeente gebruikt voor het onderhoud van de wegen en bruggen in de gemeente.

Begin 20-ste eeuw kwam er steeds meer verzet tegen het systeem van tolheffen en de vertraging voor het

Op de foto hiernaast poseren de dames Veldkamp in 1931 naast het voormalig tolhuis nummer 6. Het tolhuis had toen zijn oorspronkelijke functie reeds lang verloren. Het voormalige tolhuis staat in het West van Donkebroek nabij de grens met de gemeente Heerenveen.

Kunstweg
In de 2e helft van de 19-de eeuw werd begonnen met het aanleggen van verharde wegen. Deze wegen werden kunstwegen genoemd. Voor de verharding van de kunstwegen werd doorgaans gebruik gemaakt van Macadam.

Macadam was een zeer open wegverharding en werd in 1834 ontwikkeld door de schot John

Op een mooie zomerse dag in 1905 werd de foto hiernaast van de familie Hoekstra genomen. De heer Hoekstra was veldwachter in Donkerbroek. Op de foto zien we de voorgevel van het tuinmanshuis van huize Ontwijk aan het einde van de huidige Fruitier de Talmaweg. 

Op 5 april 1869 werd de eerste steen door Lucia Aurelia Bergsma Fruitier de Talma gelegd. Zij was toen 14 jaar. Verderop zien we de weelderige tuin met bomen voor Huize Ontwijk. 

De voorgevel is door de jaren heen ingrijpend veranderd. De gevelsteen van Lucia is nog wel steeds aanwezig. Intrigerend is ook dat

In 1904 werd in Donkerbroek een onderafdeling van de Vereeniging voor Pluimveehouderij in Nederland (VPN) opgericht met aanvankelijk 24 leden. 
Op de foto hiernaast zien we de stationswoning van de VPN aan de Balkweg met op de achtergrond de kippenhokken. De stationswoning heeft tevens de functie van Boerenleenbank (voorloper van de Rabobank) gehad. 

Het bedrijf groeide gestaag naar een modern fokstation met een groot aantal kippenhokken die op het electriteitsnet waren aangesloten. In 1932 kwam de afdeling Donkerbroek vanwege financiële verliezen echter te vervall